Piewcy wolnego handlu i niewidzialnej ręki rynku pragną, aby państwo wycofało się z gospodarki. Czy jest to dobry pomysł? Jaka jest rola państwa w gospodarce? Czy alternatywą dla “wielkich skoków” są tylko “nocni stróże”?
Postrzeganie roli państwa – krótka historia
Historia wyraźne pokazuje, że wszystkie współczesne potęgi gospodarcze, a szczególnie USA, dochodząc do swoich pozycji mocarstwowych, szeroko stosowały politykę zamykania własnych rynków, interwencjonizm państwowy, ochronę swojego przemysłu przed konkurencją i wzmacnianie prywatnego biznesu środkami z podatków. Na przestrzeni ostatnich stuleci państwa aktywnie ingerujące w gospodarkę stanowiły regułę.
Merkantylizm, wywodzący się z XVII wieku, system polityki ekonomicznej zakładał znaczną ingerencję państwa w kwestie gospodarcze. Celem państwa miało być dbanie o zwiększanie bogactwa narodowego, poprzez politykę handlową.
Pierwszym orędownikiem zminimalizowania roli ekonomicznej państwa był A. Smith, który zakładał, że człowiek zawsze postępuje racjonalnie i, jako homo oeconomicus, dąży do maksymalizacji zysków, co ostatecznie prowadzi do powszechnego dobrobytu. Smith wprowadził pojęcie “niewidzialnej ręki rynku”.
J. S. Mill, autor liberalizmu demokratycznego, postulował zwiększenie roli państwa w gospodarce. Państwo odpowiada za swoich obywateli i jest zobowiązane do opieki nad nimi.
W latach trzydziestych XX wieku niezmiernie rozwinął się interwencjonizm państwowy, którego podwaliny stworzył J. M. Keynes. W tej koncepcji do zadań państwa należy wspomaganie gospodarki środkami finansowymi i tworzenie miejsc pracy. Gospodarka, pozbawioną odgórnej regulacji, będzie zawsze osuwać się w chaos.
W latach 70 – tych XX wieku pojawiło się wiele koncepcji deregulacji gospodarki, zakładających, że polityka państwa jedynie utrudnia decyzje alokacyjne. Skutkiem tego był nacisk na zmniejszenie podatków i wycofanie się państwa z działalności socjalnej.
Rola państwa w dobie globalizacji
Rola państwa w gospodarce, w kontekście nasilających się procesów globalizacji i oddziaływań światowych organizacji gospodarczych, jest fundamentem współczesnych teorii ekonomii i polityki społecznej. Wpływ państwa na procesy gospodarki jest niezmiernie kontrowersyjnym zagadnieniem. Wśród współczesnych myślicieli brak zgody w kwestii zakresu aktywności ekonomicznej państwa.
Proces globalizacji zaciera granice państwowe i społeczne. Destabilizacji ulegają międzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne, czego skutkiem są niepokojące zmiany społeczne. Globalizacja zmniejsza suwerenność gospodarczą krajów i skuteczność interwencji państwa, a zwiększa rolę technologii, globalnej konkurencji i międzynarodowych instytucji finansowych.
Wiele rozwijających się państw spotyka ogromna presja ze strony międzynarodowych organizacji finansowych. Celem tych nacisków jest jak największe otwarcie rynków i deregulacja mechanizmów zapobiegających konkurencji. Takie działania są hipokryzją najsilniejszych państw i powodują osłabianie gospodarek krajów globalnego południa.